ผู้สื่อข่าวในพื้นที่ได้รับแจ้งจากจนท.หน่วยป้องกันและปราบปรามประมงน้ำจืดเขื่อนสิริกิติ์/ว้าริเวอร์ แคมป์ ว่า ที่บ้านผาสุก หมู่ 3 ต.ภูฟ้า อ.บ่อเกลือ จ.น่าน ช่วงเดือนมีนาคมทุกปีในแม่น้ำมางจะมีปลาปีกแดงว่ายทวนกระแสน้ำเพื่อขึ้นมาผสมพันธุ์และวางไข่ในที่ตื้นมีโขดหินนับพันตัว หรือที่ชาวบ้านเรียกว่าปรากฏการณ์ “ปลากอง”
โดยก่อนที่จะมีปรากฏการณ์นี้จะมีเหตุบ่งบอก เช่น ท้องฟ้ามืดครึ้ม อากาศเย็นผิดปกติ และมีนกเค้าแมวส่งเสียงร้องดังไปทั่วบริเวณ ซึ่งถือว่าแปลกประหลาดและน่าอัศจรรย์ใจ อีกทั้งปรากฏการณ์นี้จะเกิดขึ้นตรงกับวันขึ้น 14 และ 15 ค่ำ หรือวันพระ เพียงแค่สองวันของเดือนกุมภาพันธ์ ซึ่งปีนี้เกิดปรากฏการณ์ก่อนเดือนมีนาคม ของทุกปีที่ผ่านมา ที่สำคัญในปีนี้ ไปตรงกับวันที่ 26 กุมภาพันธ์ 2564 ซึ่งเป็นช่วงเทศกาลวันมาฆบูชาประจำปี 2564 อีกด้วย หลังจากปลาที่ขึ้นมาผสมพันธุ์และวางไข่แล้วก็จะกลับไปที่อยู่อาศัยเดิม บางตัวก็ตายตามอายุขัยปรากฏการณ์ปลากองเป็นพฤติกรรมของปลาปีกแดง ที่ใน 1 ปีโดยเฉพาะช่วงเดือน กุมภาพันธ์ / มีนาคม จะพากันว่ายทวนน้ำมาผสมพันธุ์-วางไข่ตามลำน้ำ โขดหินในลำน้ำมาง /ลำน้ำว้าซึ่งเป็น สาขาแม่น้ำน่าน โดยมีความโดดเด่นคือ จะพากันมาเป็นฝูงนับหมื่นนับแสนตัว ขึ้นอยู่กับความอุดมสมบูรณ์ของแหล่งน้ำ ซึ่งนับว่าเป็นปรากฏการณ์ที่พบยาก หรือจะเรียกได้ว่าพบที่เดียวในประเทศไทย ก็ว่าได้ ซึ่งในแต่ละปีจะมีประชาชนและนักท่องเที่ยวจำนวนมาก เดินทางมาที่ ลำน้ำมาง บ้านผาสุข / บ้านสบมาง ตำบลภูฟ้า อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน เพื่อชมปลาปีกแดงนับหมื่นตัว ว่ายทวนกระแสน้ำขึ้นมาผสมพันธุ์และวางไข่ ซึ่งชาวบ้านเรียกว่า “ปรากฏการณ์ปลากอง” ทำให้หลายคนต่างตื่นเต้นที่ได้เห็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติครั้งนี้ และหยิบกล้องบันทึกภาพไว้
แต่เนื่องจากปัจจุบันแหล่งน้ำต่างๆ ถูกรบกวน โดยเฉพาะตั้งแต่มีการสร้างเขื่อนบ้านหาดไร่ ที่กั้นลำน้ำว้า นิ่งไม่ไหลเชี่ยวตามธรรมชาติ เกิดการตกตะกอนที่บ่งชี้ถึงผลกระทบของการสร้างเขื่อนกั้นน้ำลำน้ำว้า ทำให้ระบบนิเวศเริ่มพัง ระดับน้ำว้าไม่ไหลเวียนตามธรรมชาติ ส่งผลกระทบต่อลำน้ำสาขาแห้งขอด มีปริมาณน้ำน้อย ส่งผลกระทบมากสุดคืออาชีพ ชาวบ้านจับปลาได้น้อย และกระทบการขยายพันธุ์ของปลาน้ำว้า/น้ำมาง ปลาไม่สามารถขึ้นไปวางไข่ได้ตามฤดูกาล เนื่องจาก 2-3 ปี ที่ผ่านมา ในช่วงฤดูฝนถือว่าระดับน้ำว้า เมื่อเทียบกับหลาย 10 ปีที่ผ่านมา ทำให้ปริมาณปลา ลดลงไปเป็นจำนวนมาก ส่งผลกระทบต่อเวิถีชีวิตในการดำรงชีพของชาวบ้านในท้องถิ่นเป็นอย่างยิ่ง
ขณะที่ชาวบ้านในพื้นที่บ่อเกลือ สันติสุข แม่จริม และเวียงสา รับว่าสถานการณ์น้ำว้า ในช่วง 2 -3 ปีที่ผ่านมา มีความเปลี่ยนแปลงผิดธรรมชาติเป็นอย่างมาก น้ำว้าลดระดับเร็วตั้งแต่ช่วงฤดูฝน ซึ่งปกติฤดูในทุกปีจะเป็นฤดูน้ำหลากที่ปลาจะขึ้นไปวางไข่ต้นน้ำในลำน้ำสาขา คือ ลำมาง/ลำน้ำว้า แต่เมื่อแม่น้ำน่านปริมาณน้ำต่ำ โอกาสที่ปลาจะขึ้นไปวางไข่ ขยายพันธุ์ยาก ทำให้มีการวางไข่ในพื้นที่ลุ่มน้ำดังกล่าวพบการขยายพันธุ์ในลำน้ำว้า/ลำน้ำมาง ในถิ่นกำเนิดได้โดยเฉพาะปลาบางสายพันธุ์ได้สูญหายออกไปจากลำน้ำว้า และมีการจับปลาเพื่อการค้า ทำให้ปริมาณการเติบโตของปลาลดลงเกินครึ่ง เพราะมาจากปัจจัยของสภาพแวดล้อม ยิ่งในปีนี้ปริมาณน้ำน่านต่ำ เกิดการตกตะกอน ทำให้อาหารของปลา ในน้ำรวมถึงสาหร่าย ตาย ปลาไม่มีอาหาร ในช่วงปีที่ผ่านมา ถึงปัจจุบัน พบว่าปลาลำน้ำว้า มีหลายชนิด แต่ปัจจุบันเริ่มสูญพันธุ์หายาก ส่วนใหญ่จะเป็นปลาคัง เศรษฐกิจที่มีราคาแพง ประมาณกิโลกรัมละ 150 -200 บาท เป็นที่ต้องการของตลาด และมีระยะเวลาการขยายพันธุ์ช้า พ่อพันธุ์แม่พันธ์ต้องอายุ 3-4 ปีขึ้นถึงจะสามารถขยายพันธุ์ได้ ทำให้เริ่มสูญพันธุ์ บวกกับสภาพน้ำว้าเปลี่ยนแปลง ระบบนิเวศถูกทำลาย สิ่งที่ตามมาคือ รายได้จากอาชีพหาปลาของชาวบ้าน
ขณะที่ประมงจังหวัดน่านและประมงอำเภอร่วมกันออกรณรงค์ประกาศให้ชาวบ้านห้ามจับปลาในฤดูวางไข่ และห้ามใช้อุปกรณ์จับปลาที่มีการห้ามในช่วงฤดูปลาขยายพันธุ์ นอกจากนี้ยังได้วางแนวทางในการจัดพื้นที่อนุรักษ์พันธุ์ปลาแบบธรรมชาติ ในแม่น้ำน่านและลุ่มน้ำสาขาต่างๆ ของแม่น้ำน่าน ด้วยการสร้างเขตพื้นที่ห้ามจับปลาตามหน้าวัดเขตอภัยทาน โดยใช้ความเชื่อมาเป็นส่วนในการอนุรักษ์ เพื่อขยายพันธุ์ปลาในแต่ละพื้นที่ด้วย ที่สำคัญในอนาคตเชื่อว่าถึงแม้จะมีการเพิ่มการขยายพันธุ์ปลามากขึ้น แต่ปัจจัยหลักคือระบบนิเวศ ระดับแม่น้ำน่าน ที่เปลี่ยนแปลง ทำให้ส่งผลกระทบตามมาขั้นวิกฤติแน่นอน แหละที่สำคัญ จังหวัดน่านหลายชุมชนให้ความสำคัญยังคงอนุรักษ์พันธุ์ปลา แหล่งน้ำ จึงทำให้มีปรากฏการณ์ปลากองนี้เกิดขึ้นซึ่งเป็นมหัศจรรย์แห่งธรรมชาติ 1 ปี มี 1 ครั้ง ปรากฏการณ์ปลากอง อ.บ่อเกลือ จ.น่าน จะไม่มีให้ลูกหลานดูต่อไป
เครดิตภาพและคลิป จาก ว้าริเวอร์ แคมป์ / จนทหน่วยป้องกันและปราบปรามประมงน้ำจืดเขื่อนสิริกิติ์.
